Soms komt een onderwerp keer op keer terug, bijna als een boemerang. Je gooit het weg en voor je het weet struikel je er weer over. Deze week is dat een gedachte, een vraag, een beetje vreemde vraag. Ik leerde afgelopen tijd kritisch denken in een filosofische workshop, ervaarde hoe je met een bewuste ademhaling je hartslag kunt beïnvloeden en ontdekte mijn eigen creatiekracht door met een andere blik naar mezelf te kijken. Overkoepelende, enigszins verrassende les: “Het maakt niet uit wat je denkt, het is toch niet waar”.
Best verwarrend, voor iemand die erg aan logica hangt…
Het maakt niet uit wat je denkt, het is toch niet waar. Huh? Maar… ik ben toch een weldenkend mens, met een goede opleiding en een gezond stel hersens. Okee, vast niet álles wat ik denk is 100% absolute waarheid, ik bezit niet over onuitputtelijke kennis en heb natuurlijk ook niet de waarheid in pacht. Maar er is toch wel íets waar van wat ik denk? Wat is anders überhaupt het nut van denken. En bovendien, als jij zegt dat geen enkele gedachte waar is, dan is jouw gedachte toch ook niet waar? Ha, nu heb ik je! Of… is het alleen een vlucht, omdat ik het lastig vind om zomaar te accepteren dat niets waar is. Ik denk dat mensen mij best aardig vinden, hoe zit dat dan, is dat ook niet waar?
Tot zover een inkijkje in mijn gedachtewereld. Een overactief brein, hang naar vastigheid, weerstand, hoe je het ook wilt noemen. In ieder geval een hoop gedachten om wat er beweerd wordt te weerleggen. Goed, even rustig ademhalen, hartslag omlaag, zuurstof naar de hersenen, een open blik en dan nog eens opnieuw kijken naar wat er nu eigenlijk gezegd wordt. Want wie weet… wie weet zit er wel een kern van waarheid in. Misschien kan het je zelfs wel iets brengen.
Filosofie
“Wat je denkt is toch niet waar”. Als ik de woorden laat bezinken en eens van een afstandje observeer, komen er allerlei vragen boven. Denken, wat verstaan we daar eigenlijk onder? Wat is een gedachte, bestaan er ook feiten bijvoorbeeld of is een feit ook een vorm van gedachte? “De laptop staat op tafel”, is dat een gedachte, een feit of een conclusie uit een waarneming (ik zie de laptop inderdaad op de tafel staan en ik voel hem ook met mijn vingers).
En de stelling gaat ook over waarheid. Bestaat er eigenlijk wel zoiets als een absolute waarheid, iets wat voor iedereen, altijd en overal geldt?
De stelling suggereert in ieder geval een bepaalde onwetendheid. Je denkt iets te weten, de gedachte, maar als je er langer of dieper over nadenkt, kom je tot de conclusie dat je het eigenlijk niet weet. Socrates, algemeen gezien als de vader van de filosofie, probeerde door vragen te stellen mensen bewust te maken van hun onwetendheid. Hij beheerste de kunst zo goed, dat hij zelfs tijdens zijn eigen proces juryleden kon overtuigen om de onjuistheden van de aanklacht in te zien en te erkennen. Descartes, ging nog een stap verder en nam als uitgangspunt dat hij niets zomaar kon aannemen en twijfelde heel bewust aan álles. Zelfs onze zintuigen zijn niet betrouwbaar, was zijn mening. Ik twijfel aan alles, twijfelen is een vorm van denken, dus ik ben een denkend wezen. Ik denk, dus ik ben. Het was de enige zekerheid die hij vond.
Een mooie gedachtegang en in de kern ongetwijfeld waar. Voor mij alleen iets te ongrijpbaar om ook praktisch toepasbaar te zijn. Een gedachte is voor mij een idee, een interpretatie van de gebeurtenissen en een conclusie die je zelf trekt uit je waarnemingen. Dat de laptop op tafel staat is voor mij een feit. Dat het een oude laptop is, is een gedachte, mijn interpretatie van het feit dat ik ‘m 4 jaar geleden kocht. Om het enigszins te overzien richt ik me daarom alleen op gedachten, en dus interpretaties. Feiten laten we buiten beschouwing, feiten zijn voor iedereen hetzelfde en daarmee waarheden.
Psychologie
Zijn interpretaties dan nooit waar? Nooit, is de bewering, nóóit waar. Naast de filosofie hebben we ook de moderne psychologie, eens kijken wat zij erover zeggen. Byron Katie, nu bestseller auteur, was 30 jaar geleden ernstig depressief, verliet nog zelden haar slaapkamer en was zelfs suïcidaal. Vanuit dit pikzwarte dal ervaarde ze een inzicht wat haar leven veranderde. Ze zag in dat ze leed wanneer ze haar gedachten geloofde, en niet leed wanneer ze haar gedachten niet geloofde. Haar inzicht deelt ze met de wereld in haar methodiek ‘The Work’, wat ook door steeds meer coaches en psychotherapeuten gebruikt wordt. Kort samengevat, stel jezelf bij elke overtuiging of bij elke gedachte de vraag of het wel écht waar is? “We moeten met zijn allen minder vlees eten”, “ik ben ook altijd zo onzeker”, “Pietje negeert me”, allemaal gedachten die niet per se bevorderlijk zijn en allemaal gedachten die je kunt laten volgen met een ‘is het echt waar?’
Alleen al het stellen van die vraag geeft een soort opluchting. Hoe stellig je overtuiging ook is, het nadenken over andere perspectieven geeft ruimte. De starheid gaat er vanaf en zorgt voor een stukje ontspanning.
Bottomline: er is altijd een ander perspectief en het gaat erom wat je gelooft, je kunt kiezen welke gedachte je gelooft dus kies voor de gedachte die jou helpt.
Wat maakt het uit?
Tja, dat lijkt natuurlijk een terechte vraag, waar maak je je eigenlijk druk om? De vraag raakte bij mij iets essentieels. Het brengt je aan het twijfelen over wat je weet, over wat je denkt te weten en daarmee brengt het je in de kern ook aan het twijfelen over wie je bent. Als alle zekerheden in je leven opeens ter discussie staan, wat blijft er dan nog over? Bij mij verwarring en het gevoel van drijfzand. Gelukkig – zoals altijd – komt er vanzelf weer helderheid en is er ruimte voor nieuwe zekerheden. Steviger en fundamenteler deze keer, omdat je het onderzocht hebt.
Bewust kiezen
Kan een gedachte waar zijn? Mijn conclusie is dat ik het – met dank aan onze filosofen – zo zeker nog niet weet. Zowel een ‘ja’ als een ‘nee’ klinkt te stellig, er is ruimte voor twijfel. Toch kies ik bewust voor de ‘ja’, om te geloven dat mijn positieve en helpende gedachten waar zijn. Gedachten met een vriendelijke en warme ondertoon zijn waar. Dat is míjn helpende gedacht … en het is nog logisch ook.
Meer weten?
‘The Work’ van Byron Katie bestaat in een notendop uit een onderzoekje van 4 vragen. Neem je eigen overtuiging eens onder de loep.
(Bijvoorbeeld, door Katie zelf gebruikt: “Paul luistert niet naar me over zijn gezondheid”).
1. Is het waar? (Ja of nee. Bij nee ga naar vraag 3)
2. Kun je absoluut weten dat het waar is? (Ja of nee)
3. Hoe reageer je, wat gebeurt er, wanneer je die gedachte gelooft?
4. Wie zou je zijn zonder de gedachte?
Meer info over de methodiek, een verdieping en achtergrond is te vinden op thework.com en in deze introductie (pdf).
